Contaminatie (verontreiniging) is een serieus risico in farmaceutische cleanrooms waar medicijnen aseptisch en/of steriel geproduceerd worden. Dit wordt veroorzaakt door microscopisch kleine deeltjes en micro-organismen die een gevaar vormen voor de productkwaliteit, patiëntveiligheid, en wettelijke GMP-compliance. Dit kan leiden tot kostbare terugroepacties (recall), en productiestilstand.
Strikte beheersmaatregelen van contaminatie zijn daarom essentieel, en moeten sinds augustus 2023 volgens GMP Annex 1 via een contaminatiecontrole strategie (CCS) zijn geïmplementeerd. Vanaf die tijd hebben veel farmaceutische bedrijven zo’n CCS opgesteld, maar werkt die ook effectief? Hieronder worden 5 valkuilen genoemd die kunnen voorkomen:
1. Niet gebaseerd op kwaliteitsrisicobeheer
Een CCS is méér dan een opsomming van de bestaande beheersmaatregelen van de minimaal vereiste CCS-onderwerpen, of risicoanalyses van kruiscontaminatie (dat een deelgebied is van contaminatie). Alhoewel zo’n CCS wel kan voldoen aan de expliciete drempelwaarden in Annex 1 (bv. max. aantal deeltjes van cleanroom klasse C), dan kan het tóch de plank misslaan omdat optionele zaken zonder onderbouwing worden ingevoerd of weggelaten. De juiste maatregelen kunnen alleen bepaald en verantwoord worden m.b.v. principes van kwaliteitsrisicobeheer (Quality Risk Management, QRM in ICH Q9 guideline). Zo worden standaard of zelfgekozen drempelwaarden verantwoord, gecontroleerd, én beheerd.
2. Eénmalige ‘perfectie’ zonder revisie
Men kan proberen in één keer een ‘perfect’ CCS op te stellen en deze vervolgens als afgerond te beschouwen. Maar periodieke revisie is belangrijk omdat het lastig is om in één keer een ‘perfecte’ CCS op te stellen. Hierin wordt ook reeds voorzien in Annex 1 doordat continue verbetering van de CCS uitdrukkelijk verwacht wordt (Annex 1 par. 2.5.xvi), daarom moet een CCS een levend document zijn dat steeds beter wordt. Een andere reden voor periodieke revisie komt voort vanuit de basisprincipes van kwaliteitsrisicobeheer (volgens ICH Q9). Dat stelt dat de risicoanalyses na het toepassen van mitigerende maatregelen opnieuw beoordeeld worden o.b.v. risico events (zgn. ‘risk review’). Zodoende komt er gaandeweg steeds meer data beschikbaar als een ‘niet-perfecte’ CCS wél periodiek herzien wordt en risico’s o.b.v. data bevestigd worden, dan wel hoger of lager worden gecategoriseerd.
3. Geen ‘holistische’ CCS
In een CCS dient het geheel te worden beschouwd, niet alleen de som der delen. Dat is nodig omdat contaminatie zowel verticaal als horizontaal door de productieketen doorgegeven kan worden a.g.v. onderling samenhangende gebeurtenissen. Bijvoorbeeld: steriliteitsfouten van operators in de aseptische productie kunnen ook optreden als de operators en interventies zijn gekwalificeerd via een bouillon simulatie (mediafill). Daarom moeten (potentiële) contaminatie overschrijdingen en de beheersmaatregelen niet individueel maar in collectief (holistisch) worden beschouwd.
4. Uitsluiting van niet-steriele processen
De titel van Annex 1 (Productie van Steriele Geneesmiddelen) suggereert dat het richtsnoer alleen die categorie omvat. Maar in hoofdstuk 1 wordt de reikwijdte uitgebreid (optioneel) naar bepaalde niet-steriele vloeistoffen, crèmes, zalven en biologische grondstoffen met een lage kiemlast. Ook binnen het productieproces van een steriel eindproduct kan het nodig zijn om de niet-steriele en steriele processtappen vanuit ‘holistisch’ perspectief te beoordelen. Bijvoorbeeld omdat een lage contaminatie tijdens de vroege processtappen (upstream, met kiemarme claim) een zekere mate van risico toevoegt, ook als er in latere processtappen verwijdering van contaminatie plaatsvindt (downstream, mét steriele claim). Dit kan niet geborgd worden door middel van (latere) testen.
5. Het CCS is niet geïntegreerd in het kwaliteitssysteem (QMS)
Een CCS waarbij kwaliteitsrisicobeheer (QRM) toegepast wordt kán niet effectief werken zonder dat dit ingebed is in het kwaliteitssysteem (QMS) waar de overige GMP-richtlijnen gelden, zoals voorkomen van mix-up, melding van deviaties en CAPA, etc. Ook is de verwachting dat een periodieke rapportage van de effectiviteit van het CCS terugkomt in de jaarlijkse Management Review.
Hulp nodig bij het opstellen of verbeteren van je contaminatiecontrole strategie (CCS)?
In deze blog heb je kunnen lezen over 5 valkuilen t.a.v. CCS en hoe je ze kan voorkomen. Wil je meer informatie of hulp? Neem contact met ons op voor de mogelijkheden. Of kom naar de tweedaagse CCS training in Hoevelaken op 25 november en 8 december 2025.
